VEELZIJDIG, ZEER VEELZIJDIG

De  persoon die de Camperstraat haar naam gaf

Petrus Camper. Wie weet nog wie dat was? Lijn 3 heeft een tramhalte Camperstraat, daar ontleent de straat nog enige bekendheid aan. Maar Camper zelf? Dat de voormalige vroed- vrouwenschool in de Camperstraat 17 is te vinden, is toevallig, maar ook bijzonder passend. In zijn hele leven verdiepte Camper zich uitvoerig in het onderzoek naar gecompliceerde bevallingen, met speciale aandacht voor het 'beklemde hoofd'. En hij deed nog veel meer, want veelzijdig was hij zeker, zeer veelzijdig.

Petrus Camper

Petrus Camper was een ware duizendpoot. Op een ochtend in oktober 1746 promoveerde hij maar liefst twee keer: in de wijsbegeerte - van 8 tot 10 uur en direct daarna, van 10 tot 12 uur, in de geneeskunde. Hij was ook een uitstekend tekenaar, een goed redenaar en schreef scherpzinnige stukken in maandbladen (in een toekomstige blog meer over de interessante stukken van deze columnist avant la lettre). Hij legde een grote reislust aan de dag; Engeland, Frankrijk, Duitsland, Zwitserland bezocht hij meerdere malen. Hij onderschreef de proefondervindelijke wetenschapsmethode, zoals gepropageerd door zijn leermeesters 's Gravesande en Van Musschenbroek; geen onbekende naamgevers van straten in de buurt (waarover in toekomstige blogs meer). En alsof dat nog niet genoeg was, ging Camper ook nog eens in de politiek. Maar bovenal was Camper wetenschapper: hoogleraar in de geneeskunde en in de wijsbegeerte, bedreven in de verloskunde, forensische geneeskunde, anatomie en diergeneeskunde. Wat dat laatste betreft, hij spande zich bijzonder in om een afdoende inenting tegen de veepest te ontwikkelen, overigens tevergeefs.

Camper was 27 toen hij aan de universiteit van Franeker benoemd werd tot hoogleraar in de wijsbegeerte. Iets meer dan drie weken later werd hij aan dezelfde universiteit ook benoemd tot hoogleraar in de anatomie en chirurgie. Een langslepende competentiestrijd met een collega kenmerkte zijn verblijf in Franeker. Tussen de collega’s kwam het uiteindelijk tot “handtastelijkheden en een proces”. Het was Camper die tot de handtastelijkheden overging, waarvoor hij uiteindelijk in 1752 tot een geldboete werd veroordeeld. 

  De suyp academie  

Een universiteit in Franeker? Bestond die echt? Ja zeker. De universiteit van Franeker werd in 1585 opgericht, maar na een aanvankelijk succes wilde het niet erg vlotten met de wetenschapsbeoefening. De universiteit stond bekend als de suyp academie en in 1795 stonden er nog maar 8 studenten ingeschreven. Een basisschool moet tegenwoordig meer leerlingen hebben om te kunnen overleven. Keizer Napoleon, toen heerser over Nederland, hief in 1811 de universiteit van Franeker op.

Camper vertrok in 1755 naar Amsterdam, waar hij hoogleraar anatomie werd aan het Athenaeum Illustre, de voorloper van de Universiteit van Amsterdam. De verloskunde had nog steeds zijn grote belangstelling. In Amsterdam gaf Camper ook veel anatomische demonstraties. Zijn anatomisch werk is door Tibaut Regters vereeuwigd in het schilderij De anatomische les van Petrus Camper, nog steeds te bewonderen in het Amsterdam Museum. 

De anatomische les van Petrus Camper. Geheel 
rechts Camper zelf 

Na een jaar in Amsterdam trouwde Camper met Johanna Bourboom, die eerder getrouwd was met de veel oudere Johannes Vosma, burgemeester van Harlingen. Camper leerde zijn vrouw kennen omdat hij de arts van Vosma was, ten tijde van zijn hoogleraarschap in Franeker. Het verhaal gaat dat Camper en de latere mevrouw Camper al voor het overlijden van Vosma een verhouding hadden. Een zeer nieuwsgierige plaatselijke instrumentenmaker richtte zijn telescoop op het huis van burgemeester Vosma, waar Camper iedere dag kwam en adviseerde Camper voortaan de gordijnen goed dicht te doen.

Zes jaar na zijn aantreden, in 1761, nam Camper ontslag aan het Athenaeum. Zijn vrouw wilde terug naar Friesland, waar ze vandaan kwam en Camper zelf wilde meer tijd om de landgoederen te beheren die hij door zijn huwelijk verkregen had. Zij gingen in het buiten Klein-Lankum wonen, dat eigendom was van zijn vrouw. Lang duurde het verblijf op het platteland niet. In 1763 nam Camper de benoeming aan tot hoogleraar in de genees-, heel-, ontleed- en kruidkunde in Groningen. Tien jaar  bleef hij in Groningen om in 1773 weer te besluiten naar het familie-buiten in Friesland te vertrekken en het hoogleraarschap op te zeggen.

Tekening van Camper in het boek van Smellie over
anatomie. Als verloskundige specialiseerde Camper
 zich in 'de redding van het beklemde hoofd'

Over het leven van Camper is veel bekend. Dat komt omdat hij de gewoonte had alles wat hij deed op te schrijven. Er zijn dus veel dagboeken en aantekeningen van Camper bewaard ge- bleven. Daarom is ook be- kend dat hij bij zijn eerste reis naar Londen – toen hij net gepromoveerd was - niet alleen les nam bij de ver- maarde verloskundige William Smellie, maar ook teken- lessen volgde. Zijn teken- talent stond op een dusdanig niveau dat hij door Smellie gevraagd werd zijn boek over anatomie te illustreren. Hij verzorgde elf van de 39 tekeningen van het boek dat in 1752 verscheen. 

Camper nam graag deel aan wetenschappelijke genootschappen; naar verluid was hij van wel 20 genootschappen lid, in binnen- en buitenland, waaronder ook internationaal zeer vermaarde. In deze genootschappen wisselden wetenschappers hun kennis uit en daarom waren ze in Camper's tijd belangrijker voor de wetenschap dan universiteiten. Genootschappen vaardigden ook prijsvragen uit waarin om de oplossing van een lastig, bestaand probleem werd gevraagd. Camper mocht graag meedoen aan deze prijsvragen. Nadat hij tien keer als beste geëindigd was, werd hij vriendelijk verzocht af te zien van verdere deelname; de collega tegenstanders raakten er te ontmoedigd door.  

  Den besten schoen  

Over elk onderwerp - bijvoorbeeld over de schoen - kan een wetenschappelijke verhandeling geschreven worden, vond Camper. Hij daagde zijn leerlingen uit dat eens te proberen, maar de leerlingen betoonden zich zeer sceptisch. Om de proef op de som te nemen schreef Camper de Verhandeling over den besten schoen. Het is in veel talen vertaald en beleefde herdruk na herdruk. Tot in de 19e eeuw werd de verhandeling gebruikt, waarmee Camper's stelling maar bewezen is.

Al ver gevorderd in zijn leven – hij was al 60 – ging Camper de politiek in. Hij was een vurig aanhanger van het huis van Oranje. Stadhouder Willem V trad vaak als Camper's beschermheer op en bemoeide zich ook intensief met zijn politieke benoemingen. Op aanwijzing van de prins-stadhouder werd Camper gekozen in het vroedschap van Workum, tegenwoordig zouden we zeggen dat hij wethouder werd. Twee jaar later werd hij burgemeester en werd hij ook lid van de Staten van Friesland. Uiteindelijk – in 1787 – werd hij voorzitter van de Raad van State; al moet gezegd dat hij deze zetel kocht voor het bedrag van tweeduizend gulden van een andere Oranje-aanhanger. Hij verhuisde nu naar Den Haag. In 1789, bijna 67 jaar oud, overleed hij daar plotseling, aan de gevolgen van pleurites, borstvliesontsteking. 

Petrus Camper was eigenzinnig, zeer veelzijdig, rusteloos en werd in zijn tijd ook bewonderd en bejubeld. Wolfgang Goethe typeerde hem als “ein Meteor von Geist, Wissenschaft, Energie und Thätigkeit.“ (Een ster in geest, wetenschap, energie en activiteit). Toch bijzonder om in zijn straat te wonen. 

Bronnen:

J.K. van der Korst. Het rusteloze bestaan van doktor Petrus Camper (1722 - 1789). Bohn Stafleu Van Loghum - Houten 2008

B.W.Th. Nuyens. Petrus Camper als verloskundige. In Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde, 4 januari 1930

B.W.Th. Nuyens. Petrus Camper. Herdenkingsrede, gehouden op 29 april 1939 inde aula der Groninsche universiteit. In Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde, 6 mei 1939

www.franekeruniversieit.nl